Wednesday, September 24, 2014

آذربایجان ژورنالیسم گونو

آذربایجان ژورنالیسم گونو/ اکینچی درگیسی‌نین یاییلما گونو(1875 م)

 

 آذربايجان ميللي مطبوعاتي 1875-جي ايلده حسن بي زردابينين ياراتديغي "اکينچي" قزئتي له باشلايير. کؤورک آدديملاريني آتان آذربايجان ميللي بورژوازيياسينين و دؤورون گؤرکملي شخصيتلرينين چالیشماسیلا اون دوققوز عصرين ايکينجي ياريسيندا معاريف گلیشمه‌یه باشلادي. تحصيل ساحه سينده بعضي دييشيکليکلر حياتا کئچيريلدي.
 اوخولاردا 14 آنا ديلينين تدريسينين حياتا کئچيريلمه‌سينده م.ف.آخوندووون، سيد اونسيزادنين، س.ا.شيروانينين خيدمتلري دانيلمازدي. س.اونسيزادنين شاماخيدا آچديغي مکتبده شرعيتله ياناشي، فلسفه، منطيق، پسيخولوگييا، ايسلام دينينين تاريخي، همچنين روس و آنا ديلي تدريس اولونوردو. معاريف‌چيليگين گئنيش اينتيشار تاپماسيندا بو شخصيتلرله ياناشي، گؤرکملي معاريف خاديملري محمد تاغي صيدقي، حسن بي زردابي، نجف بي وزيروو، س.م.قنيزادنين خيدمتلري بؤيوکدور. آذربايجان معاريف‌چيلر نسلينين نوماينده‌لري اولان بو شخصيتلر خالقين ساوادلانماسي، دؤورون موترققي ايدئيالاري ايله تانيش اولمالاري اوچون مطبوع اورقانين ايمکانلاريني ياخشي آنلاييرديلار. محض بونا گؤره ده اونلار آناديللي مطبوع اورقان ياراتماق اوچون فعاليته کئچديلر.
خالقين ترققيسيني اونون معاريفلنمه‌سينده گؤرن حسن بي زردابي مدني يوکسه‌ليش نامينه فرقلي واسيطه‌لره باش وورموش، موختليف ايدئيالاري حياتا کئچيرميشدي. "موسلمان اؤیرنجی لرينه يارديم جمعيتي" تاسيس ائدير و گيمنازيياداکي اؤیرنجی‌لري اولان نجف بي وزيروو و عسگر آغا آديگؤزلوو (گوراني) ايله بيرليکده بوتؤو بير يايي آذربايجانين کند و شهرلريني دولاشير. اونون اؤیرنجی‌لرين تحصيل خرجلريني اؤدمک اوچون ياراتديغي ايلک خئيريييه جمعيتينين فعاليتي او قدر ده اوغورلو آلينمادي. بؤيوک چتينليکله ده اولسا، حسن بي 1600 ماناتا قدر پول توپلايير و بو وسايتين(بودجه) فايزي ايله ايلده 1-2 نفرين تحصيل حاقيني اؤده‌يير. بو ايشله ياناشي حسن بي اؤز منزيلينده پانسيونات آچير، هر ايل اون نفر آذربايجانلي اوشاق بو پانسيوناتا قبول اولونور و گيمنازييايا(کلاسیک اوخول) داخيل اولماق اوچون حاضيرلانير. 1872-جي ايلده عاييله حياتي قوردوغو تيفليسده نجيب قيزلار اينستيتوتونو بيتيرميش هنيفه خانيم آبايئوا دا تعليم-تربييه ايشلرينده ارينين ان ياخين کؤمکچيسي اولور.
 ميللتين معاريفلنمه‌سي يولوندا حسن بيين گؤسترديگي چالیشمالاری هنيفه خانيم خاطيره‌لرينده بئله تصوير ائدير: "او، بير نفر دميرچيني اؤز اوشاغيني گيمنازييايا وئرمه‌يه راضي سالميشدي. طبيعي کي، حسن بيين گؤردويو ايشلرين هاميسي ميللتين ترققيسي نامينه ائديلن، ماياسي وطنپرورليکدن دوغولان ايشلر ايدي. آذربايجانين او زامانکي تاريخي گلیشمه سوييه‌سينده ان ائتگیلي، موناسيب واسيطه‌لردن بيرينين مطبوع سؤز اولدوغونو حسن زردابي دويماميش دئييلدي. او آنا ديلينده قزئت نشر ائتمک فيکرينه هله قوبادا، ماحال محکمه‌سينين کاتيبي ايشله‌ديگي دؤورده گلميشدي.
بؤيوک آذربايجان معاريف‌چيسي عبباس قولو بي باکيخانووون قارداشي طلب اولونان مالييه خرجلريني اؤز اوزرينه گؤتوروردو.زردابي "حيات" قزئتينين 28 دئکابر 1905-جي ايل تاريخلي ساييندا "روسييادا بیرینجي تورک قزئتي" مقاله‌سينده يازير: "هر کسي چاغيريرام گلمير، گؤستريرم گؤرمور، دئييرم، قانمير. آخيردا گؤردوم کي، اونلاري هارايلاييب چاغيرماقدان، اونلارا دئمکدن باشقا بير غئيري-علاج يوخدور. اولماز کي، منيم سؤزومو ائشيدنلردن هئچ بير قانان اولماسين. نئجه کي، بير بولاغين سويونون آلتينا نه قدر برک داش قويسان، بير نئچه ايلدن سونرا سو تؤکولمکدن او برک داش زامان سورجینده اريگيب دئشيلير، هابئله سؤز ده، اؤزلیکله‌ده دوغرو سؤز. بئله‌ده قزئت چيخارماقدان ساوايي بير غئيري-علاج يوخدور".
بو بؤيوک معاريف فدايسي "اکينچي"نين نشري عرفه سينده‌کي قايغيلاريندان سؤز آچاراق خاطيرلاييردي: "بس قزئتي نئجه چيخارديم؟ پول يوخ، يازيچي يوخ، چاپخانا يوخ، حوروفات يوخ، عمله يوخ، بير-ايکي يوزدن آرتيق دا اوخويان اولماياجاق. دؤولت طرفيندن ايذن آلماق دا کي، بير بؤيوک بلادير". او زامان قافقازدا عرب اليفباسي ايله حوروفات يوخ درجه‌سينده ايدي. واختيله "تیفليسکيي وئدوموستي" و "زاکاوکازسکيي وئستنيک" قزئتلرينين، هابئله آرزانوو قارداشلارينين تيفليسده‌ کي مطبعه لريندن قالميش عرب حوروفاتينا بئل باغلاماق اولمازدي. آذربايجان تورکجه سینده قزئت بوراخيلماسي ايشينه ميللي مطبعه نين تشکيليندن، حوروفات تداروکوندن باشلاماق لازيم ايدي کي، زردابي محض بئله ائتدي. او دؤورده ايستانبولون "بابي-علي جادده‌سي"نده مطبوعات و کيتاب تيجارتي ساحه سينده چوخلو آذربايجانلي ايشله‌ييردي. خاطيره‌لرينده زردابي اونلارين "اکينچي" اوچون حوروفات الده ائتمه‌يه بؤيوک کؤمک گؤسترديکلريني آيريجا قئيد ائدير.
يئني و موستقيل مطبعه آچماق مومکون اولماديغيندان باکي قوبئرنييا مطبعه سيندن ايستيفاده ائتمگي قرارلاشديرميش زردابي حوروفاتي دا اورا ساتدي. بوتون چتينليکلره باخماياراق حسن بي زردابي بو ايشه باشلادي.
 "اکينچي"نين مئيدانا چيخماسي بير نئچه جهتدن علامتدار ايدي. آذربايجان ژورناليستيکاسي تاريخينده ايلک دفه اولاراق حسن بي زردابي "اکينچي"نين تيمساليندا مطبوعاتا کوتلوي بیلگی واسيطه‌سي، معاريف‌چيليگين اساسي، ايجتيماعي-سياسي شوورون فورمالاشماسي فاکتي کيمي ياناشدي. "هر بير ويلايتين قزئتي گرک او ويلايتين آيناسي اولسون" ،"ياخشي-يامانليغي آشکار ائله سين" ،"خالقين هر بير دردي و خواهيشي او قزئتده چاپ اولونسون کي، او قزئته باخان خالقي آينادا گؤرن کيمي گؤرسون" کيمي درين معنالي فيکيرلر چاغداش مطبوعاتيميزين دا اساس پرينسيپلري اولاراق قالماقدادير.
"اکينچي" نشري ايله آذربايجاندا ژورناليستيکا سيستئميني و نسليني فورمالاشديردي، پئشه پرينسيپلريني ياراتدي، آذربايجان تورکجه سی رسمي ائستاتوسدا اؤز فعاليتينين اساسينا چئويردي. معاريف‌چيليک ايدئياسينين داشيييجيسي اولان بو قزئت ميللي تفککورلو ضياليلار نسلينين يئتيشمه‌سينده بؤيوک تاريخي خيدمتلر گؤستردي.
 ميللي مطبوعات تاريخيميزين "اکينچي"نين نشري ايله باغلانماسي تاريخي رئالليقلاري اؤزونده عکس ائتديرير. "اکينچي" اؤزوندن سونرا بير سيرا ميللي مطبوع نومونه‌لرين نشرينه جيغير آچدي. اونسيزاده قارداشلارينين ياراتديقلاري "زييا" "(زييايي-قافقازيييه")، "کشکول" کيمي نشرلر "اکينچي" عنعنه لريندن یارارلاناراق مطبوعاتين اينکيشافينا تکان اولدو.

2014.07.22
تیر-93

محتوای حرکت ملی در ادبیات طبقه متوسط اورمیه

دوستی وقایع انتخابات دوره ششم مجلس( سال ۷۸) در اورمیه را تعریف می کرد در آن دوره گفتمان غالب انتخابات اصلاح طلبی بوده و از آنجا که حزب مشارکت اسلامی از خانم شهربانو امانی و آقایان میر محمود یکانی و کریم فتاح پور حمایت کرده بود هر سه نفر آنها موافق به راه یابی به مجلس شدند و این اولین بار بود که یک شهروند کرد(فتاح پور) به مجلس راه یافت و بر اساس دقیق ترین تحلیل ها پنجاه هزار نفر از تورکها نیز به ایشان رأی داده بودند که برای آنها اصلاح طلب بودن نسبت به هم زبان بودن در اولویت قرار داشت. نکته جالب توجه این بود که دوستم در مرور خاطرات خود اذعان نمود در هیچ یک از جلسات بحث و گفتگوی که با دوستان تقریبا مرفه و طبقه متوسط خود داشتم موفق به قانع کردن آنها به عدم رأی دهی به یک کاندیدای غیر بومی و از فرهنگ دیگر نشدم. یعنی طبقه متوسط بکلی با ادبیات و نوع نگاه ما فعالان ملی اورمیه بیگانه بود و برای آنها مهم این بود که کاندیدای مورد نظر از نظر سیاسی اصلاح طلب و از نظر نحوه فعالیت ترقی خواه بود و علاقه به ترقی، همه خواسته های آنها را تحت شعاع قرار می داد و می گفتند مهم اینست که فرد کاری برای شهر ما انجام دهد. و من نمی توانستم آنها را قانع نمایم که او کاری به شهر ما نخواهد کرد… اما بعد… 
در جریان اعتراضاتی که در ایام گذشته در شهر اورمیه نسبت به انتخابات استاندار غیر بومی صورت می گیرد داغترین مباحث در متن همان طبقه متوسط جریان داشت. اینجانب به همراه ۳۵ نفر از فعالین اورمیه ای در روز ۶ تیر، همزمان با روز جهانی منع شکنجه دستگیر شده بودم که تقریبا همگی آنها متعلق به طبقه متوسط و بعضا مرفه اورمیه بودند. در جریان صحبت هایی که با همه آنها ( و بعضا دوستان غیر ملی گرای آنها) در طول این ماهها داشتم باز همان ترقی خواهی و علاقه به رشد شهری را در لابلای صحبت هایشان می توان فهمید اما چرخش بزرگی در چگونگی تحلیل آنها صورت گرفته است. تبریز مثال روزانه ای شده است که علت ترقی آن را افکار عمومی اورمیه ، میدان ندادن به عناصر غیر آذربایجانی در ساختار مدیریتی شهری و اصرار و توجه به داشته های خودشان مطرح می نمایند در حالیکه چندی پیش یک اورمیه ای در صحبت های خود بیان می کرد تبریزیها زیاد سخت می گیرند مهم این است که…
ولی امروز این طبقه متوسط اورمیه است که می گوید برای ترقی و توسعه شهری و ملی باید سخت گیر بود و فقط به نیروها و داشته های خود توجه نمود این اتکا به خود و قطع امید از هر بیگانه ای نقطه کلیدی حرکت ملی آذربایجان است که به رشد خودباوری ملی منتج می شود.


آزادلیق ایسته سن باشیندان اوم قولوندان اوم      اومیدین کس ظفردن غیردن ایمداد لازیمسه

 جورج زیمل جامعه شناس آلمانی به تفکیک صورت از معنا در تحلیل های جامعه شناسی توجه ویژه ای داشته است و به بررسی صورت ها پرداخته بطوریکه او را بانی جامعه شناسی صُوَر نیز می دانند . جامعه شناسی صَرفِ غذا نشان می دهد که روند جامعه پذیری چگونه معنا، یعنی گرسنگی که نیاز به ارضاء دارد، را تا حدی در سطح دوم اهمیت قرار داده و آن را در مقایسه با ارتباطات دو سویه ای که بین میهمانان و یا در درون خانواده ایجاد می شود، به حاشیه می راند . گرسنگی در پیکر بندی صرف غذا به عنوان صورت مطرح می شود، یعنی جهت گیری خاصی است که دست‌اندرکاران آن نسبت به یکدیگر دارند. از این رو افراد در این صورت به یکدیگر مرتبط می شوند، که این صورت به نوبه ی خود شیوه ی غالب جهت گیری دو سویه شده و اعمال مشترک و متقابلی را که در درون آن صورت می گیرد تحت تأثیر قرار می دهد. اگر رأی دادن به یک نفر صورت باشد اصلاح طلبی و ترقی خواه بودن او معنای فعل ماست اگر مخالفت با یک استاندار غیر بومی صورت باشد ایمان به تمایز هویتی ما و دیگران معنای این فعل است. اگر تحلیل مسائل صورت باشد و میان طبقه متوسط و گفتمان حرکت ملی همانندی کامل وجود نداشته باشد در عمل و معنا همانند گفتمان حرکت ملی آذربایجان رفتار می کند. مشارکت شهروندان قشر متوسط در اعتراضات اخیر خشک شدن دریاچه اورمیه و ابراز نگرانی این شهروندان نسبت به استاندار غیر بومی نشانگر این واقعیت است که افزایش احساس مسئولیت این قشر، همراه با نزدیک شدن به ادبیات حرکت ملی ؛ گفتمان ترقی و پیشرفت را، در بومی بودن مسئولین معنا می کند.

 2013.10.04
مهر-92

ساوه لی یازیچی دوقتور علی کمالینین اؤلوم گونو

ائل سئون کمالی کؤچدو دونیادان          یاس توتوب آغلادی تبریز، همدان


علی کمالی ۱۳۷۵- نجی ایلین آسلان (مرداد) آیینین اون بیرینده جومه آخشامی تئهراندا قلب سکته‌سی نتیجه‌سینده یاشامین ایتیردی. بؤیوک عالیم ، شاعیر و حقوق اوزمانی (متخصصی) علی کمالی ۱۳۲۳- نجی ایلده ساوا (ساوه) شهرینین بند امیر خرقان کندینده آنادان اولموش، اورادا بویا- باشا چاتاراق ابتدائی و اورتا مکتبی بیتیردیکدن سونرا، تئهرانا گئتمیش، اورادا بیلی یوردون حقوق فاکولته‌سیندن دیپلوم و یوکسک لیسانس آلاراق، بیرینجی درجه لی عدلییه وکیلی کیمی تئهراندا چالیشمیشدیر.
علی کمالی حیاتی بویو حقوق ساحه سینده بیر سیرا اثرلر تالیف ائتمکله یاناشی تورکجه و فارسجا چوخلو شئعرلر یازمیش و اونلارین بیر بؤلومونو باسدیرماغا اوغور قازانمیشدی.
بونلارلا یاناشی بوتون وارلیغی ایله دوغولدوغو دیاردا- همدان- ساوه یئرلرینده ان قدیم دؤورانلاردان یاشامیش تورکلرین اؤز دوغما خالقی و ائلینین دیل ، فولکلوریک ، ادبیات و عنعنه لرینه اورکدن وورغون و باغلی اولان علی کمالی بوتون جیسمی ، فیکری و مادی ایمکانلارینی دوغما خالقینین، یاساقلامیش فولکلورونو، هابئله شاعیر و ادیبلرینین اثرلرینی توپلاماغا صرف ائتمیشدیر.


بئله یورولماز چالیشمالار نتیجه‌سینده بو ائل سئور اینسان ایگیرمی جیلد حدودوندا خالقینین داخیلینده دیللرده دئییلن ناغیللار، داستانلار و باشقا فولکلوریک اثرلردن ، ائله‌جه ده ۲۵ جیلد حدودوندا همین یئرلرین قادین و کیشی ، ادیب ، شاعیر، یازیچی و ساتیریک سؤز اوستادلارینین ، اونودولماق عرفه‌سینده اولان اثرلرینی شهرلر و اوجقار کندل عایله‌لرینین صاندیقلاری ، باغلیلاری ، تاخجا بوجاقلاریندا ساخلانان سندلر و کاغیذ پارچالاری ایچیندن تاپیب توپلامیش ، اونلاری آراشدیراراق، اؤزو و ادیب دوستلارینین یاردیمی ایله اوزه چیخارتمیش، خططاطلار واسیطه‌سیله گؤزل خططیله یازدیریب چاپا حاضیرلامیشدیر.
۱۳۵۸-نجی ایلدن بری تئهراندا وارلیق درگیسی یاییملانماغا باشلایاندان بیر-ایکی ایل سونرا کمالی ده همین درگی‌نین یازیچیلار هئیتی سیراسینا کئچیب، بیرینجی دؤنه اولاراق تئلیم خان آدینی و اثرلرینی مکتوب شکیلده بیلیم عالمینه تانیتدیرماغا باشلادی.
مرحوم علی کمالی موختلیف اؤلکه لرده تشکیل تاپمیش تورکولوژی کونفرانسلاردا فعال ایشتیراک ائده‌رک، تورک عالیملرینی آذربایجان و عمومییتله ایران تورکلرینین ، هله تانینمامیش مرکزی قولو اولان ، زنگین همدان – ساوا (ساوه) ادبیاتی و ادبی شخصیتلریله تانیش ائتمه‌یه چالیشمیش و عئینی زاماندا بو ادبیاتین فتحعلی شاه دؤورو یاشامیش ان بؤیوک ادبی سیماسی شاعیر تئلیم خان حاققیندا عئلمی اثرحاضیرلاماغا باشلامیشدی. بو قونو آذربایجان عئلملر آکادئمییاسی نظامی اینیستوتونون عئلمی شوراسی طرفیندن ۳/۶/۱۹۹۶ تاریخینده تصدیق ائدیلمیشدیر.
تأسسوفلر اولسون کی ، واختسیز اجل علی کمالی‌یه بو عئلمی اثری تاماملایب اوندان مودافیعه ائتمه‌یه ائله‌جه ده توپلادیغی اونلارجا اثرلری باسدیریب یایماغا ایمکان وئرمه‌دی.
علی کمالی حیاتلا ویداعلاشدی و بؤیوک میللی ایشلرینی باشا چاتدیرماغی غئیرتلی دوستلاری و ادیبلره تاپشیردی. کمالینین روحو شاد و یولو داواملی اولسون.

قایناقلار:
 ۱- تئلیم خان (حیاتی و یارادیجیلیغی): دوقتور علی کمالی – دوقتور محمدتقی زهتابی.
 ۲- یادنامه حکیم تئلیم خان: اسداله امیری.

2013.08.02
مرداد-92   


 

اورمونو "اورمو" اوچون سئون وكيل !


اورمونو "اورمو" اوچون سئون وكيل !


سایین محمد سلیمانی نیا (باری) اورمو بیلی یوردولاریندا حقوق ریشته‌سینده (بيليم داليندا) ائيتيم وئريب اؤيرنجي بئجرتمكله اوغراشير عئيني زاماندا آغری هفته‌ليگين يازارلارينداندير. اورمونون دؤردونجو شهر شورا سئچگیلرینده 194 آدایدان بيري ده ، ديرلي وكيليميز، محمد بي سليماني نیا ايدي. آرتیرمالییام 194 آدایدان 185 تورک 9 کؤچری کورد ایدی.
سلیمانی نیا جینابلاری شورا سئچگیلرینده " اورمو آذربایجان سسی"‌نین وئردییی 15 نفرلیک ائتلافین اوغور قازانما آماجیلا اینصیراف وئریب سؤیله‌میشدیر:
بو گون اورمونون دورومونو دوشونرک تورپاقلاریمیزا گؤز تیکنلری نظرده آلاراق منده "اورمو آذربایجان سسی"‌نین آدایلارینا سس وئریرم.
"اورمو آذربایجان سسی"نین بیر فردی اولاراق بوتون یولداشلاریمین طرفیندن سایین سلیمانی نیا جینابلاریندان بو دیرلی داورانیشی اوچون تشککور ائدیب پروفسور زهتابی نین بو شئعریله دئیرم:
من لر توپلاناراق یارادار بیزی
بیزی پارچالاسان من لر یارانار
بیز اولسا من لرین اولاجاق ایزی
اگر بیز اولماسا، من لر تالانار
سیز گئرچکدن سؤزده يوخ عملده اولدوغونوزو و اورمونو اؤزونوز اوچون یوخ بلکه اورمو اوچون سئوديگينيزي بيلديرديز. اورمو سیزین بو گؤزل ایشینیزی اونوتمایاجاق!
اومورام باشقا آدایلاردا سیزین بو حرکتینیزدن اؤيره‌نيب باشقا سئچگیلرده اورمونون دورومونو دوشونوب سسلرین پارچالانماسینین قاباغیني آلماق اوچون یاردیمجی اولا بیله‌لر. و بوتون آدایلار بیلمه‌لیدیلر:شهر اوچون آدایلیقدان اینصیراف وئرمه‌ینلر، شهری یوخ بلکه اؤزلرینی و جئبلرینی دوشونورلر!
یاشاسین اورمو
یاشاسین آذربایجان

 
2013.07.21
مرداد-92