میثم آزادی، ماهنامه فرهنگی،اجتماعی و هنری بایرام زنجان، شماره51-آذر 93
فاطما ستار قيزي مختاراوْوا 1310هجري قمري ايلينين رمضان آيينين سككيزينده (1272-جي گونش ايلينين فروردين آيينين آلتيسندا) آذربايجانين اورمو (اورميه) شهرينده دوغولموشدور. اوشاق ياشلاريندا عايلهسي روسييهيه کؤچموشدور. اوولجه «روستوو» شهرينده ياشاميش و بير نئچه ايلدن سونرا پئتئرزبورقدا یئرلشمیشلر.
آذربايجان اوپئراسينا قادين سسي، محض، اونونلا باشلاييب. آمما بو، هله خئيلي سونرالار ايدي. رضايئولر عايلهسي يوخسوللوقدان ياخا قورتارماق اوچون 2 ياشلي قيزلاري ايله بيرليکده دوغما وطني ترک ائدنده 1900-جو ميلادي ايللره آز قاليردي. اونلار روستووا اوز توتموشدولار. 1 ايل سونرا قيزجيغازين آتاسي 28 ياشيندا ورمدن دونياسيني دييشير و 3 ياشلي اوشاق آناسي ايله تک قالير.
عباس ریضايئو موسيقيچي ايدي و تاري دا اعلا ايفا ائديردي. قوبئرنيياداکي چوخ سايلي دوستلارينين آراسيندا ستار مختاراوو دا وار ايدي. او دا ايرانين شماليندان - عباسلا دئمک اولار کي، يئرلي ايدي. ستار مختاراوْو دا وارلي دئييلدي و کوچه موسيقيچيسي – شارمانکاچي(ال دولانماسي ايله چالينان موسيقي آلتي) ايشلهييردي - اگر بونا ايش دئمک اولارسا.
پئتئرزبورقدا هئچ بير ياخين قوهوم، تانيشلاري اولمايان عايله آز کئچمهميش بير قارين چؤرهيه مؤحتاج قاليب. گؤزل و شيرين سسي اولان، روس ديلينده سربست دانيشماغي اؤيرنميش بالاجا فاطما ائوه روزي گتيرمک اوچون کوچه موغننيلييينه باشلاييب.
معصوم قيزجيغاز اوولجه اؤزو شارمانکا چاليب اوخويوب. سونرالار ايفاچيليغيني قارمونون موشاييعتي ايله داوام ائتديريب. يئني-يئني عاشيقانه ماهنيلار، نغمهلر، حتتا قديم روس رومانلاريني اؤزونون «کوچه» اجرالارينا داخيل ائديب. «کاتيا» تخلوصو ايله مشهورلاشان فاطما روس مئيدان تئاترينين (تئاتر خياباني) تمثيلچيلرينه قوشولوب، بير موددت کوچه اويونبازلاري ايله شهرلري گزيب، «تلخکلر» قروپوندا سوليست (تک نواز) اولوب.
گونلرين بير گونونده يئني يئتمه ياشينا قدم باسان فاطما و خالق تئاتري گروهو «ساراتوو»ـا گليبلر. ايستئعدادلي موغننيني تصادوفن دينلهين «ساراتووسکايا وئدوموستي» قزئتينين رئداکتورو آ.آرخانگئلسکي بو قارابنيز، گؤزلري نور ساچان قيزين ملاحتلي، اعجازکار ايفاسينا حئيران قاليب. او، ائله همين گون بو بارهده ساراتوو موسيقي دانشكدهسينين (كونسئرواتورييا) پروفئسورو م.مئدوئديئوه دانيشيب. بو ايکي ضيالينين خئيرخاهليغي ايله فاطما مختاراووا 1914-جو ايل-ده ساراتوو کونسئرواتوريياسينين آواز شؤعبهسينه داخيل اولوب.
ايکي ايل بو تحصيل اوجاغيندا آواز ايفاچيليغينين اينجهليکلرينه ييیهلهنن فاطما خانيم 1917-جي ايلده موسکوايا کؤچوب. دونيا شؤهرتلي فيودور شالياپينين کؤمهيي ايله او، سئرگئي زيمينين شخصي تئاتريندا («زيمينين اوپئرا تئاتري») اوخوماغا باشلاييب. بو تئاتردا دئبوتو آلئکساندر سئرو اوون «يوسف» اوپئراسيندا اوداليسکانين گروهو اولوب.
ايكينجي دونيا ساواشي ايللرينده فاطما مختاراوْوا تبليغات-کونسئرت اعزاملارينا قوشولوب. عسكرلرله بيرگه قيرميزي اوردونون دؤيوش بؤلگهلرينده کونسئرتلر وئريب. ايستهنيلن دينلهیيجي موخاطبلر اوچون چئويک و دييشکن اجرا ايله چيخيش ائتمهيي، بؤيوک مهارتله باجاران گنج موغنني 1920-جي ايلدن باشلاياراق کازانين، لئنينقرادين (پئتئرزبورقون)، کييئوين، خارکووون، اودئسسانين، تيفليسين اوپئرا تئاترلاريندا اوخويوب. همين تئاترلاردا اساسن غربي آوروپا و روس کلاسيک صنعتکارلارينين اساس سئوگيلي قوناقليقلارينين فسونکار ايفاچيسي کيمي شؤهرتلهنيب. بونا گؤره ده اونو واخت آشيري بير تئاتردان آیریسینا دعوت ائديبلر.
صنعتين کاميلليک زيروهسينه چاتان، آواز ايفاچيليغينين ان ظريف و ائموسيونال(حیسسی) اينجهليکلريني منيمسهين فاطما خانيم هم ياشينين، هم ده صنعتکارليغينين مودريک چاغيندا، 1938-جي ايلده باکييا دعوت آليب. همين ايلدن 1953-جو ايله قدر ميرزه فتحعلي آخوندزاده آدينا آذربايجان دؤولت اوپئرا و بالئت تئاتريندا سوليست ايشلهييب.
فاطما مختاراوْوانين ياراديجيليغيني زينتلنديرن، سس دياپازونونون گئنيشلييينه وسعت آچان، ياراديجيليق الوانليغينا طراوت گتيرن اساس ایجرالاري بئله دوزومده سيرالاماق اولار:
مارفا و مارينا، («خووانشينا» ،مودئست موسورقسکي)، ليوباشا، باهار («چار گليني» و «قار قيز» ،نيکولاي ريمسکي-کورساکوو)، آمنئريس، آوزچئنا، مادالئنا («آیدا» ،«تروبادور» و «ريقولئتتو» ،جوزئپپئ وئردي)، داليلا («سامسون و داليلا» ،کامال سئن سانس)، آکسينيا («ساکيت دون» ،ايوان دزئرژينسکي)، کارمئن («کارمئن» ،ژورژ بيزئ. ترجومه ائدني نيگار رفيعبيلي)، قرونيا («پوتيومکين زيرهلي گميسي» ،اولئس (آلئکساندرو) چيشکو)، زيبئل («فاوست» ،شارل قونو)، ليوبوو («مازئپا» ،پيوتر چايکووسکي)، قرافينيا پولينا «قاراتوخماق قادين» ،پيوتر چايکووسکي)، وانيا («ايوان سوسانين» ،ميخايل قلينکا)، اورترودا («لوئنقرين» ،ريخارد واقنئر)، پوقاچووون آروادي («قارتال قييامي» و يا «پوقاچووچولار» ،آندرئي پاششئنکو)، کونچاکوونا («کنياز ايقور» ،آلئکساندر بورودين)، ازرا («نيظامي» ،افراسياب بدلبيلي).
گؤرکملي اوپئرا سوليستينين ياراديجيليغينين زيروهسي کارمئن اجراسي ساييلير. موغنني بو اجراني موختليف تئاترلاردا ظفرله ايفا ائتميشدير. فاطما مختاراوْوانين کارمئنين ايفاسيندا الده ائتدييي باشاری دونيانين ان قودرتلي ايفاچيلارينين همين ايفادا قازانديقلاري غلبهلرله بير جرگهده ديرلنديريلير. او، بو حيصصهني هم تورک، هم ده روس ديللرينده اوخوموشدور.
فاطما موختاراوْوا موختليف اوپئرا تئاترلارينين صحنه سينده کلاسيک ايفاچيلاردان فيودور شالياپين، بولبول، سئرگئي لئمئشئو ايله بيرگه چيخيش ائتميشدير.
اونون سون درجه زنگين فلسفي، ائستئتيک، پسيخولوژي جهتدن درين، ايفا باخيميندان سس الوانليغي و گئنيشليييني اؤزونده تجسسوم ائتديرن کونسئرت پروقرامي وار ايدي. سوليست-ووکالچي کيمي بير سيرا دونيا شؤهرتلي کونسئرت سالونلاريندا مؤحتشم چيخيشلاري اولوب.
تيفليس اوپئرا تئاترينين صحنه سينده قازانديغي اوغورلار، ميللي اوپئرا صنعتي ترققيسيندهکي بؤيوک خيدمتلرينه گؤره ووکال اوستاسي، اوپئرا سوليستي 1936-جي ايلده گورجوستان جمهوريتينين امکدار آرتيستي و 23 فئورال 1940-جي ايلده آذربايجان جمهوريتينين خالق آرتيستي فخري آدلاري ايله تلطيف اولونوب.
فاطما خانيم ستار قيزي موختاراووا 19 اوکتيابر 1972-جي ايلده (1351-جي گونش ايلينين مهر آيينين اييرمي يئدديسي) باکيدا وفات ائديب و ايکينجي فخري خيابانيندا دفن اولونوب.
قایناقلار:
1. آذربایجان تئاتر تاریخی- ایلهام رحیملی- چاشی اوغلو نشرییاتی- باکی2005
2.ویکی پدیا و سایتهای اینترنتی
Yaşa, çox sağ ol verdiyin dəyərli bilgilər üçün.
ReplyDelete